Rodzaje krzyżówek
Pierwsze krzyżówki, jakie zadebiutowały ponad sto lat temu, nazywamy dziś krzyżówkami klasycznymi. Sprawa jest prosta. Wszystkie sąsiadujące ze sobą w poziomie lub w pionie kratki powinny tworzyć istniejące, krzyżujące się ze sobą wyrazy. Na ogół wpisuje się jedną literę na kratkę, ale mogą być wyjątki od tej reguły. Krzyżówka może mieć symetryczny układ pól lub tworzyć coś na kształt nieregularnych „oczek”. Obok diagramu znajdują się objaśnienia do wyrazów na zasadzie „4 poziomo”. Czarne pola oznaczają początek lub koniec tych wyrazów albo miejsce, w które nie wpisuje się żadnej litery. Czasem jednak zamiast nich do oddzielenia wyrazów mogą posłużyć pogrubione krawędzie.
W krzyżówkach klasycznych można się „bawić” objaśnieniami do wyrazów, co generuje kolejne odmiany. Krzyżówka psotka polega na tym, że w każdym objaśnieniu należy zmienić dokładnie jedną literę. Przykładowo komplet nart należy zmienić na komplet kart i szukanym wyrazem będzie talia.
Jest też krzyżówka szkotka, gdzie zamiast objaśnień podaje się wyrazy będące częścią wyrazów docelowych. Do podanego w objaśnieniu wyrazu należy dodać litery na początku, na końcu albo z obu stron. Przykładowo z wyrazu RAK można utworzyć takie 6-literowe wyrazy jak RAKarz, kRAKsa albo ratRAK.
Do bardziej wyrafinowanych form należy krzyżówka hetmańska, gdzie autor musi się nieźle natrudzić nad przygotowaniem objaśnień do wyrazów. Objaśnienia powinny składać się z dwóch części. Pierwsza stanowi bardzo ogólnikowy opis wyrazu, natomiast druga przedstawia wyraz do odgadnięcia w postaci gry słów, kalamburu albo rebusu. Ogółem w drugiej części wszelkie chwyty są dozwolone, a w objaśnieniu nie ma wyraźnego rozgraniczenia między tymi częściami. Przykładowo do wyrazu SIKORA autor wymyślił określenie roztrzepana sroka i kuzynka wróbla. „Kuzynka wróbla” jest objaśnieniem bezpośrednim, natomiast pierwszy człon oznacza, że należy poprzestawiać litery w „sroka i”.
Z kolei krzyżówki szyfrogramy mają taki sam diagram jak klasyczne, za to nie ma objaśnień do wyrazów, a krzyżówkę należy ułożyć samemu. Każdemu numerowi odpowiada inna litera np. 1-K, 2-A. W prawym dolnym rogu każdej kratki podawany jest numer litery. Zwykle na początku ujawnione jest jakieś przypisanie. Znając je można nanieść literę na diagram we wszystkich jej wystąpieniach. Zazwyczaj po naniesieniu pierwszych liter można uzupełnić jakiś wyraz, zdobyć kolejne przypisania, nanieść następnie litery na cały diagram i tak aż do wypełnienia całości.
Krzyżówki panoramiczne też przypominają te klasyczne, lecz różnica jest taka, że objaśnienia do wyrazów wychodzą bezpośrednio z pól, w które nie są wpisywane litery. Z pól z objaśnieniami wychodzą strzałki, które wskazują miejsce wpisywania odgadniętego wyrazu. Krzyżówki te cechują gęsto skrzyżowane wyrazy.
Krzyżówki jolki też są zbliżone do klasycznych, lecz różnią się od nich tym, że miejsce wpisywania odgadniętych na podstawie objaśnień wyrazów nie jest znane rozwiązującego. Przez to stają się trudniejsze do rozwiązania. Czasem objaśnienia są podawane w kolejności alfabetycznej odgadywanych wyrazów lub podzielone na poziomie i pionowe. Jednak najczęściej autor stosuje ułatwienie w postaci ujawnienia niektórych liter.
Szczególnym rodzajem krzyżówek jolek jest krzyżówka od A do Ż. Zgodnie z nazwą każdy wyraz rozpoczyna się inną literą i wykorzystywany jest niemal cały alfabet. Zwykle objaśnienia do wyrazów poprzedza się pierwszą literą odgadywanego wyrazu, a na końcu podaje w nawiasie liczbę liter tego wyrazu. Czasem będzie wykorzystany mniejszy zakres alfabetu (np. od A do T) albo litery przed objaśnieniami będą nie pierwszymi literami odgadywanych wyrazów, a na przykład drugimi albo ostatnimi.
Krzyżówki magiczne mają symetrycznie położone litery. Ten sam wyraz wpisuje się jednocześnie poziomo i pionowo (często z jedną wspólną literą na skrzyżowaniu).
Nieco inny układ liter w diagramie mają krzyżówki wirówki. Wyglądają one w ten sposób, że wyrazy są wpisywane ruchem wirowym, czyli wokół centralnych pól zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, a wychodzące z tych pól strzałki wskazują od którego pola zacząć wpisywanie. W zależności od rodzaju siatki diagramu wyrazy mogą być 4-, 6- albo 8-literowe. W niektórych wirówkach wyrazy zaczynają się od centralnego pola, częściej jednak od pola ze strzałką
Istnieją jeszcze krzyżówki wykreślanki, w których rozwiązujący otrzymuje prostokątny diagram z literami, a jego zadaniem jest wykreślenie „ukrytych” wyrazów. Szukane wyrazy mogą być przebiegać w czterech kierunkach: poziomo, pionowo, prawoskośnie i lewoskośnie, zarówno do przodu jak i do tyłu. Ta sama litera może zostać użyta w więcej niż jednym wyrazie. Litery, które nie zostaną przekreślone, składają się na rozwiązanie końcowe.
Z kolei krzyżówki bliźniaki składają się z dwóch prostokątnych diagramów o identycznym układzie liter. Różnica między diagramami jest taka, że te same litery składają się na różne wyrazy, które są ułożone w odmienny sposób. Wyrazy mogą przebiegać we wszystkich czterech kierunkach: w prawo, w lewo do góry i na dół, a do tego mogą po drodze zakręcać. Każda litera diagramu może zostać użyta dokładnie w jednym wyrazie. Zadanie rozwiązuje się względnie prosto, jako że można przepisywać litery z jednego diagramu do drugiego.
Jak widać istnieje całkiem sporo odmian krzyżówek. Temat z całą pewnością nie wyczerpuje ich wszystkich, a jedynie te najczęściej spotykane. Rozwiązując krzyżówkę zawsze warto najpierw przeczytać instrukcję, bowiem często znajdują się w niej ważne wskazówki.